Economie en Toerisme

De aantrekkingskracht van Nijmegen is veelzijdig. Binnen de eigen regio heeft Nijmegen een sterke werkfunctie. Als winkel- en ook steeds meer als uitgaansstad wordt het stadscentrum hoog gewaardeerd en - ondanks druk op de functie als aankoopplaats - als toekomstbestendig gezien. Toeristisch heeft de stad een goed imago en toenemend bezoek. De achterblijvende logiescapaciteit wordt versterkt.

Nijmegen telt in april 2019 103.700 banen bij 16.700 vestigingen van bedrijven en instellingen in de stad. Daarmee overtreft het aantal banen de omvang van de lokale beroepsbevolking van de stad (98.000).
Wat betreft beschikbaarheid van banen ten opzichte van de eigen beroepsbevolking (werkfunctie) scoort Nijmegen in 2018 beneden gemiddeld ten opzichte van de andere kennissteden (index 90). Gemeenten als Eindhoven, Arnhem, Maastricht en Groningen scoren binnen de groep kennissteden beter. In werkfunctie staat Nijmegen op de zesde plaats van de acht kennissteden, met Leiden en Tilburg achter zich.
Sectoraal komt de specialisatie van de stad in onderwijs-gezondheidszorg goed naar voren in de eerste plek in de niet-commerciële diensten (50% van de banen, tegen gemiddeld 31% landelijk en 41% in de kennissteden). De industrie is veel kleiner (10%), maar vergeleken met andere kennissteden toch nog wel dichtbij het gemiddelde. Tilburg, Enschede en Eindhoven kennen meer industriële werkgelegenheid.  In de commerciële diensten is de positie van de stad zeer bescheiden (laatste plaats van de acht kennissteden). Normaal zouden hier 36% van de banen verwacht worden, in Nijmegen is dat slechts 27%. Dit is ook één van de achtergronden van de relatief kleine kantoorsector in Nijmegen.

Figuur Rangorde van Nijmegen t.o.v. de acht kennissteden in aandeel banen per sector en de totale werkfunctie (banen/lokale beroepsbevolking). Bron: WSJG/LISA, statistisch jaar 2018.

De arbeidsmarkt kent geen gemeentegrenzen. Zes op de tien banen van werknemers in Nijmegen wordt vervuld door mensen die niet in Nijmegen wonen. Onder hen vooral veel mensen die in de gemeenten direct rond Nijmegen wonen (een derde van de inkomende pendel)  maar ook veel die in de rest van Gelderland of Noord-Brabant wonen.
Omgekeerd zijn er 45.000  Nijmegenaren (ruim de helft van de Nijmeegse werknemers)  die buiten hun woongemeente werken. De uitgaande pendel is daarmee kleiner dan de binnenkomende pendel (59.000). De Nijmegenaren die buiten Nijmegen werken, doen dat niet vaak in de gemeenten rond de stad (15% van de uitgaande pendel) maar vooral in gemeenten wat verder van Nijmegen. In die zin is Nijmegen de werkstad binnen de eigen regio evenals een hooggewaardeerde woonstad als uitvalsbasis naar werk elders in Nederland.
In de periode na de laatste recessie groeit  de uitgaande pendel met 10.800 banen (+31%)  veel harder dan de inkomende pendel (+5200, +10%). Nijmegenaren hebben dus gebruik gemaakt van de groeiende baankansen buiten de stad terwijl de omgekeerde beweging minder sterk groeit. Dit onderstreept nog eens het belang van bereikbaarheid van banen, ook buiten de stad,  voor de economische perspectieven van de Nijmeegse beroepsbevolking.

Figuur 1 In- en uitgaande pendel Nijmegen. Waar wonen de mensen die in Nijmegen werken (boven) en waar werken de werknemers die in Nijmegen wonen (onder). Bron: CBS, december 2017, betreft banen van werknemers x 1000

In de binnenstad zitten vooral winkels in niet-dagelijkse artikelen (bijvoorbeeld kleding en schoenen) die door mensen van binnen en buiten de stad bezocht worden. In 2016 is vastgesteld dat de Nijmegen-Centrum een winkelomzet kende van ca. 308 miljoen euro, waarvan 40 miljoen in de dagelijkse sector.  In 2009 werd de jaaromzet (dagelijks en niet dagelijks) nog geraamd op 388 miljoen euro.  De binnenstad heeft als aankoopplaats dus duidelijk aan belang ingeboet (-80 miljoen, -20%).
Ook aan de werkgelegenheid in de binnenstadsdetailhandel (-15% van 2010 naar 2019) is te zien dat de binnenstad als 'place to buy' onder druk staat. De zuivere detailhandelsleegstand is weliswaar tamelijk laag (9,6% tegenover 11,4% in de benchmarksteden), maar het in gebruik zijnde winkeloppervlak is wel met eveneens 20% afgenomen sinds 2008, het aantal winkels met ca. 22%.
De cijfers laten een wisselend beeld zien als het gaat om bezoekersaantallen. Tellingen op straat tijdens winkeltijden van Locatus laten een daling zien, terwijl de parkeerafzetcijfers lang om en nabij op gelijk niveau bleven. Verklaring kan zijn dat bezoekers een ander bezoekgedrag laten zien. De nadruk ligt minder op  winkelen, maar meer op avondbezoek en recreatief winkelen waarbij een combinatiebezoek aan de horeca of cultuur plaats vindt. Ook oriënteren en kopen mensen meer online en hoeven daardoor minder naar de binnenstad. Mogelijk bezoeken ze de binnenstad ook gerichter en beter geïnformeerd en is rondlopen om te zoeken en vergelijken minder noodzakelijk.

Het aantal banen in de horeca laat de tegenovergestelde beweging zien van die in de detailhandel. In dezelfde periode dat de werkgelegenheid in de binnenstedelijke detailhandel met 15% krimpt, zien we het aantal banen in de horeca on dat gebied met maar liefst 26% toenemen. In 2016 (faillissementsjaar van V&D) overtreft het aantal horeca-banen voor het eerst de werkgelegenheid in winkels en die trend zet daarna door. Dit markeert de opkomst van de binnenstad als 'place to be’ of ‘place to meet'. De horeca is daardoor steeds meer de onderscheidende sector in het stadscentrum. De binnenstad telt 15% van de banen in de stad, 26% van de detailhandelsbanen en maar liefst 55% van de horecabanen.
In Nijmegen-Centrum neemt volgens het horecaonderzoek het aantal horecavestigingen tussen 2007 en 2018 met bijna 50 toe tot 280. De groei zit in het “eten”: lunchrooms (+20), restaurants (+5), café-restaurants(+18), fastfood (+9) terwijl het aantal cafés met zeventien stuks daalt tot 59.  Nijmegen loopt met deze ontwikkelingen in de pas met de vergelijkings(binnen)steden.

Figuur Banen in de detailhandel en de horeca, Nijmegen-Centrum; bron: PWE-Gelderland 2019

Van de dagelijkse winkelomzet in de binnenstad (boodschappen) komt 28% van buiten de stad en bij de niet dagelijkse omzet (het winkelen) is dat 48%. Ongeveer hetzelfde beeld zien we bij de passantenherkomst in 2018: 60% van de mensen komt uit Nijmegen zelf, 40% van buiten de stad. Het totaal aantal bezoekers aan het winkelgebied Centrum-Nijmegen beloopt naar schatting 210.000 per week (bron: Locatus, zeer onzekere raming). Daarbij valt op dat de passantenaantallen tijdens winkeltijden de laatste jaren lijken te dalen terwijl (mede door groeiend avondbezoek) de parkeerafzet die daling lang niet vertoonde.  Binnen de winkelweek is de koopzondag in 2018 een gevestigde winkeldag, met 11% van het weekbezoek. Tien jaar geleden was dat nog maar 4%. Op de maandag, donderdag (incl. de koopavond) en de zaterdag ligt het geschatte bezoek wat lager.

Figuur Geschatte verdeling van het bezoek aan het winkelgebied Centrum Nijmegen over de weekdagen, 2008 en 2018; bron; Locatus Winkelpassantentellingen

De binnenstad kent in 2018, vier jaar na het “uitpakken” van het vernieuwde Plein 1944, een 7,7 als algemene waardering van passanten. Dit is de hoogste waardering sinds de metingen in 1996 begonnen (met een 6,9 destijds) en toch weer een stijging sinds 2016. Alle gemeten aspecten voor aanbod (gemiddeld + 0,6 sinds 1996) en ambiance (gemiddeld +0,8) zijn over langere termijn gezien in waardering gestegen. De bereikbaarheidsscores laten door De Oversteek,  betere en meer  fietsstallingsmogelijkheden en de toevoeging van de Kelfkensbos- en Keizer Karelgarage (en mogelijk ook het goedkope avondparkeren) de sterkste verbetering zien (+1,2 rapportpunt vanaf 1996, waarvan maar liefst 0,9 na 2012).

Figuur Waarderingen van passanten in de Nijmeegse binnenstad. Bron: Stadscentrummonitor 2018-2019, O&S 2019.

In de binnenstad verandert veel en dat is niets nieuws. Als we heel ver terugkijken zien we winkelvloeroppervlak ongeveer verdubbelen in de laatste 50 jaar. Vanaf 1995 is het grootschalige aanbod in woninginrichting vrijwel verdwenen, vaak ten gunste van beter renderende winkel- en horecameters op de onderste verdieping(en) en woningen erboven. Recenter staat de leegstand  in de belangstelling: we zien daarin een verdubbeling tussen 2005 en 2015. Daarna zien we -met wat schommelingen een afname, van 11% naar 9,6% zuivere detailhandelsleegstand in begin 2020. Ten opzichte van acht vergelijkingssteden, is de leegstand in de Nijmeegse binnenstad begin 2020 iets ondergemiddeld. Wij staan op de vijfde plaats van de acht vergeleken steden. Maar dit zijn wel erg wisselende klasseringen door verschillen van binnensteden in het hergebruik van oude V&D-panden (onder meer door het verschijnen en verdwijnen van Topshelf- en Hudsons Bay-vestigingen).

Toerisme en recreatie zijn voor Nijmegen belangrijk. Er werken in 2018 7160 mensen in deze activiteiten in Nijmegen. Daarmee is het een grote werkgever in de stad, groter dan de bouw, de overheid of het vervoer.  Verreweg het grootste aandeel van de toeristische banen zit in de horeca. Vooral die banen groeien de laatste jaren flink in aantal.

Een kwart van de Nederlanders was in bij een peiling in 2015 één of meerdere keren in Nijmegen geweest. Zij hadden vooral alledaagse bezoekredenen, zoals een bezoek aan bekenden (32%), zakelijke bezoek (22%) of een bezoek voor vrije tijdsdoeleinden als winkelen (31%) of eten buiten de deur (21%). Bezoekers met een bepaalde bezoekreden (bijvoorbeeld winkelen), zijn doorgaans positief over wat Nijmegen op dat vlak te bieden heeft (bijvoorbeeld het winkelaanbod). Zo is 94% van de bezoekers die de stad bezocht om de geschiedenis te ervaren, positief over wat Nijmegen op dat vlak te bieden heeft. Voor (bijna) alle terreinen geldt dat 80 à 90% van de gebruikers (zeer) positief is over het Nijmeegs aanbod.

Ruim de helft van de Nederlanders heeft de stad nooit of lang geleden bezocht maar zou dit (misschien) wel willen. Gekeken naar de redenen waarom zij Nijmegen zouden willen bezoeken, vallen activiteiten met een toeristisch karakter op; het bekijken van de binnenstad (54%), het ervaren van de geschiedenis (30%), wandelen en fietsen (27%) en museumbezoek (19%). Het ervaren van de geschiedenis is nog belangrijker voor mensen die graag een weekend in Nijmegen willen doorbrengen. Het imago van Nijmegen als historische stad, komt hiermee duidelijk terug in de bezoekwensen die mensen hebben. Hoewel men bij Nijmegen al snel aan de Vierdaagse denkt, speelt dit evenement als motivatie om Nijmegen een keer te bezoeken een bescheiden rol (genoemd door 10% van de mogelijke bezoekers).
Figuur 1 Beelden die Nederlanders bij Nijmegen hebben; hoe groter een beeld, hoe vaker dit beeld is genoemd. Bron: Het imago van Nijmegen 2016; O&S 2017

In de hotelovernachtingen in Nijmegen is deze interesse goed terug te vinden. Na een lichte terugval in de magere jaren 2008-2013, trekt de groei vooral vanaf 2016 flink aan. Sinds het dieptepunt tijdens de recessie is het aantal hotelovernachtingen meer dan verdubbeld tot ruim 300.000 in 2018 (incl. B&B).

Figuur Hotelovernachtingen Nijmegen 1999-2018 (registratie bureau belastingen).

Lange tijd bleef de hotelcapaciteit flink achter bij deze groei in hotelovernachtingen. Gerelateerd aan het bevolkingsaantal van de steden, zakte Nijmegen gestaag van de 17e plaats in 1999 naar de 22e plaats in 2014 van de 25 grootste gemeenten in hotelbeddenaanbod per hoofd van de bevolking. Ondanks een flinke uitbreiding van de capaciteit met 550 bedden tussen 2014 en 2019, blijft Nijmegen steken op de 22e plaats van de 25 grootste gemeenten. Anders gezegd heeft de stad met de capaciteitsuitbreiding haar positie als hotelstad niet meer dan vast weten te houden. Ook in andere steden groeit de hotelsector én Nijmegen zelf groeit "onder de deelstreep" flink in aantal inwoners.

Figuur Hotelcapaciteit Nijmegen per hoofd van de bevolking, positie in de 25 grootste gemeenten, 1999-2019. Bron: bedrijfschap horeca/HorecaDNA.

Naast de grotere hotels hebben zich in de loop van de jaren echter een flink aantal kleinere hotels, bed & breakfasts, apart-hotels, shortstay's en aanbieders van gastenkamers op de markt begeven. Mensen die Nijmegen willen bezoeken kunnen inmiddels op tientallen adressen terecht, van eenvoudig tot luxueus. Op boekingssites worden meer dan 50 opties in Nijmegen gepresenteerd. Via AirBnB kunnen mensen kiezen uit meer dan 300 accommodaties in de stad (situatie 2017). Uitgaand van twee bedden per adres zou dat al rond de 40% zijn van de hotel- en B&B-sector in de stad.
Ook wordt de capaciteit in de formelere grote hotels inmiddels flink uitgebreid. In de loop van 2016 is in Lent het van der Valk-hotel geopend. Daarnaast zijn er meerdere plannen voor toevoeging van capaciteit (Opus-gebouw, Bastion Hotel, Metterswane). De verwachting is dan ook dat de capaciteit zich verder aanpast aan de zakelijke en toeristische waardering van de stad en het stijgende bezoek aan Nijmegen.

Figuur Bezoekende cruiseschepen en -passagiers. Bron: Havendienst Nijmegen.

De cruisevaart heeft in 2013 te lijden gehad onder de beperkte afmeermogelijkheden door de werkzaamheden aan de damwand van de Waalkade. Daardoor halveerden de gangbare cijfers over bezoekende schepen en passagiers. Na het gereedkomen van de nieuwe damwand, zien we dat het bezoek flink stijgt. In 2018 (ruim 90.000 passagiers en 760 schepen) meerden extra veel schepen af door de lage waterstanden stroomopwaarts.